آتشسوزی سنگین برج مسکونی در «کاولون» هنگکنگ ــ شهری که یکی از پیشرفتهترین استانداردهای نظارت ساختمانی و مدیریت بحران در آسیا را دارد ــ یک بار دیگر واقعیتی را آشکار کرد که سالهاست شهرسازان دربارهاش هشدار میدهند:
ساختوساز پرتراکم، اگر بدون زیرساخت ایمنی اجرا شود، میتواند ظرف چند دقیقه یک مجتمع پرجمعیت را به دام مرگ تبدیل کند.
اما اهمیت این حادثه برای ایران، نه در فاصله هزاران کیلومتری آن، بلکه در شباهتهای نگرانکنندهاش با الگوی رشد تهران است؛ شهری که سرعت بلندمرتبهسازی در آن از توان زیرساختهای ایمنی و امدادی پیشی گرفته است. همین امروز بود که خبر رسید یکی از برجهای بلند ۳۰ طبقه منطقه ۲۲ نیز دچار حادثه شد!
آتشسوزی هنگکنگ؛ بحران در شهری با استانداردهای بالا
حادثه زمانی آغاز شد که آتش از یکی از طبقات میانی برج زبانه کشید و در زمان کوتاهی از طریق شفتها و فضاهای عمودی در چند طبقه گسترش یافت.
با وجود تجهیزات پیشرفته آتشنشانی هنگکنگ:
- عملیات مهار آتش بیش از حد انتظار زمان برد،
- دود سمی به طبقات فوقانی نفوذ کرد،
- دهها نفر کشته و مصدوم شدند،
- و صدها ساکن مجبور به تخلیه اضطراری شدند.
گزارشهای اولیه نشان میدهد که طراحی ناکامل مسیرهای فرار و فشار تراکم واحدها جزو عوامل تشدیدکننده حادثه بودهاند؛ موضوعی که حتی برای یک شهر پیشرفته نیز مسئلهساز شد.
تهران؛ شهری که ظرفیت تحمل حادثه را ندارد
تهران در سالهای اخیر در میان ۱۰ شهر پرتراکم منطقه قرار گرفته است. برجهایی که در مناطق ۲، ۴، ۵، ۲۲ و حتی در بافتهای فرسوده ساخته میشوند، اغلب در شرایطی شکل میگیرند که:
- معابر باریکاند و مسیر دسترسی خودروهای امدادی محدود است،
- ارتفاع سازهها با تجهیزات موجود آتشنشانی تناسب ندارد،
- شبکه آب شهری توان تغذیه سیستمهای اطفای ثابت را ندارد،
- و تراکمفروشی به یک سازوکار پایدار تامین مالی مدیران شهری تبدیل شده است.
این وضعیت، تهران را در برابر حادثهای شبیه هنگکنگ دهها برابر آسیبپذیرتر میکند.
در شهری که حتی آتشسوزیهای متوسط در ساختمانهای ۶ تا ۱۰ طبقه گاه به فاجعه ختم میشود، وقوع حادثه در برجهای ۳۰ تا ۵۰ طبقه میتواند به بحرانی ملی تبدیل شود.
انبوهسازی در ایران؛ رشد سریع، کنترل کند
انبوهسازی در تهران طی یک دهه اخیر از «نیاز به مسکن» عبور کرده و به «مدل اقتصادی سازندگان» تبدیل شده است.
در این مدل:
- شهرداریها تراکم میفروشند و هزینه اداره شهر را تأمین میکنند.
- سازندگان با حداکثر سطح اشغال و حداقل هزینه، بزرگسازی میکنند.
- خریداران، کیفیت ایمنی ساختمان را موضوع ثانویه میدانند.
نتیجه آن شده است که در بسیاری از برجها:
- شفتهای تأسیسات بهدرستی ایزوله نیست،
- خروجی اضطراری مسدود یا غیراستاندارد است،
- سیستمهای اطفای حریق سرویس منظم نمیشود،
- و در برخی موارد، آسانسورها در طبقات آتشگیر خاموش نمیشوند.
حادثه هنگکنگ نشان داد که حتی در شرایط نیمهاستاندارد، سرعت گسترش آتش در برجهای پرتراکم بسیار بالا است. در تهران، این سرعت به دلیل ضعف زیرساختها میتواند مرگبارتر باشد.
چرا آتشسوزی در برجهای تهران میتواند ابعاد فاجعهبار داشته باشد؟
۱. تراکم جمعیتی بالا در واحدهای کوچک
واحدهای کوچک ۴۰ تا ۷۰ متری در پروژههای انبوهسازی، جمعیت بیشتری را در طبقات بالا متمرکز میکنند. هر حادثه، تعداد زیادی را در یک زمان به خطر میاندازد.
۲. نبود مسیرهای فرار واقعی
در بسیاری از برجها، پله اضطراری به انبار مصالح یا فضای خدماتی تبدیل شده و در زمان بحران عملاً قابل استفاده نیست.
۳. فرسودگی تجهیزات آتشنشانی
بسیاری از ایستگاهها نردبانهای متناسب با ارتفاع برجها ندارند؛ بعضی تجهیزات نیز فاقد تعمیر و نوسازی دورهای هستند.
۴. شبکه معابر ناتوان از پشتیبانی عملیات
کوچههای ۶ تا ۱۲ متری توان عبور ماشینهای سنگین را ندارند؛ بهویژه در برجهایی که بیش از ۳۰۰ تا ۵۰۰ واحد دارند.
۵. ساختوساز در شیبهای تند و زمینهای نامناسب
مناطقی مثل منطقه ۵ و ۲۲ به دلیل شیب زیاد و دسترسیهای محدود، برای عملیات امدادی بسیار دشوارند.
پیام حادثه هنگکنگ برای تهران
حمله آتش به یک برج، فقط حادثه یک ساختمان نیست؛
حادثه یک شهر است.
تهران شهری است که در صورت بروز آتشسوزی گسترده در یک برج:
- راههای دسترسی سریعاً قفل میشود،
- دود به سرعت در لابی و تهویه مرکزی منتشر میشود،
- سیستم برق برج از کار میافتد،
- و مدیریت بحران محلی به دلیل تراکم بالا مختل میشود.
ساختار شهری تهران برای این ابعاد از بحران طراحی نشده است.
حادثه هنگکنگ یک هشدار است:
بلندمرتبهسازی بدون زیرساخت، نه راهحل مسکن، بلکه انباشت خطر است.
راهحلها؛ چه باید کرد؟
- ممنوعیت موقت صدور تراکم بیشتر در مناطق پرتراکم تا بازنگری کامل در استانداردها انجام شود.
- ممیزی سالانه ایمنی حریق برای تمام برجهای موجود و انتشار عمومی نتایج برای ساکنان.
- الزام سازندگان به بیمه مسئولیت بلندمرتبهسازی با سقفهای بالا.
- ارتقای فوری تجهیزات آتشنشانی تهران شامل نردبانهای بلند، رباتهای آتشنشان و پهپادهای حرارتی.
- استانداردسازی واقعی پلههای فرار و شفتهای تاسیسات با نظارت سختگیرانه.
- ایجاد «سامانه ملی ریسک برجها» برای طبقهبندی پروژهها از کمخطر تا پرخطر.
حادثه آتشسوزی هنگکنگ بیش از آنکه یک رویداد محلی باشد، آینهای است که تهران باید خود را در آن نگاه کند.
شهری که در حال توسعه عمودی بدون توسعه همزمان زیرساختهای ایمنی است، دیر یا زود با حادثهای روبهرو میشود که ابعادش فراتر از یک برج و حتی فراتر از مدیریت شهری خواهد بود.
تهران امروز بیش از همیشه نیاز دارد تصمیم بگیرد:
بلندمرتبهسازی با استاندارد یا بلندمرتبهسازی با خطر؟
